توضیح گوشه های دستگاه ماهور(محقق:آوا قلی پور)

درآمد     

اساس دستگاه های موسیقی ایرانی را دانگ ها تشکیل می دهند و هر گام موسیقی شامل دو دانگ می باشد دانگ اول و دانگ دوم. دانگ توالی چهار نت پی در پی است که از نت اول تا نت چهارم فاصله درست را تشکیل می دهد فاصله درست  به معنای این است که از نت اول تا چهارم صدای گرمی داشته باشد بطور مثال اگر گام do را در نظر بگیریم که شاملdo-re-mi-fa-sol-la-si-do   می باشد نت do   تا fa  اگر باهم نواخته شوند صدای گرمی دارند و همینطور نت اول با نت پنجم و اول با هشتم فاصله درست هستند در  درآمد ماهور نت doمرکزیت دارد و شروع درآمد از یک دانگ قبل از دانگ  اول است یعنی چهار نت قبل از نت do که نت sol می باشد یعنی در آمد ماهور شروع آن ازsol-la-si-do  است و اگر بخواهیم گوشه در آمد را اجرا کنیم حتمأ در این چهار نت باید اجرا شود و گرنه از در آمد بیرون رفتیم

گوشه کرشمه

 گوشه کرشمه قطعه ای است سه ضربی و معمولادر تمامی دستگاه های موسیقی ایرانی نواخته می شود.

در وزن (مفاعلن فعلاتن ) می باشد  ملودی این گوشه را در وزن 3/4 اجرا می کنند نت شاهد این گوشه با شاهد درآمد یکی است و ملودی تا درجه ششم گام ماهور است.

گوشه نصیرخوانی

گوشه نصیرخوانی در ردیف موسیقی ایرانی ضبط و ثبت شده از آنجا که موسیقی قدیم ایران مخصوص در بار شاهان ناصری بوده افرادی که نفوذ زیادی در جامعه داشتند در دربار رفت و آمد می کردند این گوشه را منسوب به شخص با نفوذی که در در بار شاهان رفت و آمد داشته و نصیرخان نام داشته می دانند در بعضی از ردیفها نصیر خوانی را طوسی هم می نامند وزن شعری در این گوشه (متفاعلن-متفاعلن- متفاعلن-متفاعلن) می با شد و ملودی این گوشه روی درجات مختلف انجام می گیرد نت شاهد روی درجه اول گام و گستره ملودی تا درجه پنجم است و گاهی تا درجه هشتم گسترش می یابد.  

گوشه طوسی

گوشه طوسی  گوشه طوسی به محله ای دراطراف طوس (در 24کیلومتری مشهد قراردارد)حال و هوای این گوشه با دستگاه راست پنجگاه سازگار است در بعضی از دستگاهها مانند دستگاه ماهور این گوشه را نصیرخانی می نامند.

گوشه طوسی از نقطه نظر نت شاهد درجه  اول گام را اشغال می کند و ملودی تا درجه پنجم گسترش می یابد.

گوشه مراد خوانی

این گوشه همانند نصیر خوانی متعلق به شخصی به نام مراد خان بوده و او از افراد با نفوذ دوره قاجار می با شد وزن شعری این گوشه را در (مفتعلن فاعلن -مفتعلن فاعلن )  می خوانند عارف قزوینی شاعر و آهنگساز و تصنیف سرای بزرگ ایرانی که واقعأ تصنیف های بی نظیری ساخته و مبارز سیاسی آن دوره بوده می نویسد که او مراد خوان را درمجالس انس که شرکت می کرده و مراد خوان ساز می زده دیده و می گوید بسیار بد ساز می زده ولی بهر صورت این گوشه در ردیف موسیقی ایران به نام او ضبط و ثبت شده  ملودی این گوشه درجات مختلف گام ماهور را اشغال می کند  از در آمد شروع می شود و داد- دلکش-شکسته -حصار ماهور-و وارد راک می شود نت شاهد روی درجه اول گام ماهور و گستره ملودی تا درجه آخر گام.

دستگاه ماهور

 دستگاه ماهور، یکی از گسترده‌ترین دستگاه‌های موسیقی ایرانی است و در ردیف‌های گوناگون در حدود ۵۰ گوشه دارد. دستگاه ماهور به علت حالت و ملودی روانی که دارد اغلب به صورت موسیقی شاد در جشن ها و اعیاد نواخته می شود. این دستگاه دارای گوشه های متنوعی است که با مقام های کاملاً متفاوت در سه بخش بم، میانی و زیر اجرا می شود. ناگفته نماند تمام گوشه ها به وسیلهٔ فرود به درآمد رجعت می کنند.

ماهور « دو»
ماهور دو، ماهوری است که گام آن از دو شروع می‌شود. یعنی نت شاهد آن دو می‌‌باشد و در تار وسه تار با کوک دو سل دو دو نواخته می‌شود. در ماهور دو همه پرده‌ها بکار(البته اشاره به این مطلب مهم است که زمانی از کلمه بکار استفاده میکنیم که نتی قبلا علامتی دیگر مثل دیز یا بمل و ... داشته و الان بی علامت میباشد.پس استفاده کلمه بکار در اینجا اشتباه میباشد.) هستند یعنی دو – ر – می‌‌– فا - سل – لا - سی – دو

ماهور « ر»
برای ویلن و کمانچه معادل آن ماهور «ر» می‌‌باشد که شاهد آن نت «ر» است و نت «دو» نیز دیز می‌‌شود.

گو    گو شه‌های اصلی و زیر مجموعه‌های آنها
1.  درآمد : ( نت شاهد آن نت اول گام است یعنی «دو»)
2.  گوشه گشایش(داد) : ( نت شاهد آن نت دوم گام است یعنی «ر»)
3.  گوشه شکسته : ( نت شاهد آن نت پنجم گام است یعنی «سل»)
4.  گوشه دلکش : ( نت شاهد آن نت پنجم گام یعنی سل است )
5.  گوشه عراق : ( نت شاهد آن نت هشتم گام یعنی دو است )
6.  گوشه راک: (شاهد و ایست آن نت دو یک اکتاو بالاتر از شاهد و ایست درآمد است)
7.  گوشه فیلی: (شاهد آن فاصله درست پنجم بالاتر از درآمد یعنی «سل» می باشد و ایست آن می کرن که البته درصورت بازگشت به ماهور ایست آن مطابق با ایست ماهور خواهد بود).

گوا     گوشه های ریتمیک
1.  کرشمه
2.  مجلس افروز
3.  خسروانی
4.  چهار پاره
5.  زنگوله



نام گوشه و رنگ ها
1.  درآمد
2.  کرشمه
3.  آواز
4.  مقدمه داد
5.  داد
6.  مجلس افروز
7.  خسروانی
8.  دلکش
9.  خاوران
10.       طرب انگیز
11.       نیشابورک
12.       نصیرخوانی - توسی
13.       چهارپاره - مرادخوانی
14.       فیلی
15.       ماهور صغیر
16.       آذربایجانی
17.       حصار ماهور - ابل
18.       زیرافکن
19.       نیریز
20.       شکسته
21.       عراق
22.       نهیب
23.       محیر
24.       آشورآوند
25.       اصفهانک
26.       حزین
27.       کرشمه
28.       زنگوله
29.       راک هندی
30.       راک کشمیر
31.       راک عبداله
32.       کرشمه راک
33.       سفیر راک
34.       رنگ حربی
35.       رنگ یک چوبه
36.       رنگ شلخو
37.       ساقی نامه
38.       رنگ شهرآشوب